Armia Sumeru i Akkadu

Armia Sumeru

spółczesny Irak jest miejscem powstania Sumeru i Akkadu, dwóch organizacji państwowych, które stworzyły najbardziej wyrafinowany system wojskowy epoki brązu. Starożytni Grecy nazwali ten teren Mezopotamią, co dosłownie oznacza "kraj między dwoma rzekami", odnosząc tę nazwę do Tygrysu i Eufratu. W Biblii teren ten nazwany jest Sumerem, co odnosi się z kolei do terenu wokół miasta Ur, z którego miał pochodzić ojciec narodu żydowskiego, Abraham. Kilkaset kilometrów na północny zachód znajdował się Akkad, z którego około 2300 roku Sargon I Wielki rozpoczął kampanię wojenną, która zjednoczyła Sumer i Akkad z sąsiednimi terytoriami i stworzyła pierwszą militarną, dyktatorską organizację państwową.

Powyższe tereny były miejscem, gdzie (obok Egiptu) pojawiła się pierwsza cywilizacja na ziemi. W VI tyś. p.n.Ch. odnaleziono w Mezopotamii zalążki pierwotnych cywilizacji, których cechą charakterystyczną było tworzenie pierwszych na świecie osad typu miejskiego jak Ur, Uruk, Nippur czy Girsu i Lugasz. Nie sposób jednak określić, czy owa ludność zaczęła zakładać związki państwowe, które miały czuwać i koordynować wspólną pracę nad tworzeniem systemu irygacyjnego, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania ludności. Procesy państwotwórcze pojawiły się ze znaczną siłą w III tyś. wraz z pojawieniem się tajemniczych Sumerów. Rodzime mity wskazują, że Sumerowie przybyli do Mezopotamii ze Wschodu poprzez Zatokę Perską i wyspę Bahrajn. Pewne hipotezy sugerują, że Sumerowie byli spokrewnieni z twórcami kultury Indusu w V/VI tyś. lub nawet z ludami parmirsko – tybetańskimi, czy też wietnamskimi. Sumerowie, po zajęciu Mezopotamii (ok. 3500 roku) stworzyli szereg (z czego czternaście odgrywało znaczącą rolę) miast – państw, które walczyły ze sobą o prymaty; chociaż żadnemu z nich nie powiodło się stałe zjednoczenie Mezopotamii. Życie społeczne typowego miasta sumerskiego skupiało się wokół świątyni, gdzie znajdowały się liczne agendy miasta: warsztaty, magazyny, biura oraz punkty handlowe. Z tego powodu naczelna władza państwowa spoczywała w rękach króla – kapłana, noszącego tytuł En (lub Ensi). Władca skupiał w swym ręku władzę administracyjną, sądowniczą i wojskową. Nic więc dziwnego, że każde z sumeryjskich państw – miast rozwinęło podobną formę wojskową. Stopniowo, w nieznanych dotychczas okolicznościach, wyodrębniła się od władzy religijnej, władza naczelnika wojskowego, który zaczął zamieszkiwać w nowym, świeckim pałacu, niezależnym od świątyni. Najprawdopodobniej wiąże się to z walką pomiędzy poszczególnymi miastami sumeryjskimi o poszerzenie terenów rolniczych oraz kontrolę nad zasobami i źródłami wody pitnej. Silniejsze ośrodki miejskie, jak Ur, Lagasz i Girsu, podporządkowywały sobie słabsze, a łupy przypadały władcy, który rozdzielał je pomiędzy wojowników, tworzących stopniowo arystokrację, będącą podporą naczelnika wojskowego. Celem poszczególnych władców, stojących na czele tych nielicznych jeszcze drużyn wojskowych, było zapewnienie przewagi nad Sumerem i stworzenie jednej dynastii władającej całą krainą. Szczytem potęgi Sumerów było panowanie I dynastii z Ur (ok. 2500 r.); chociaż Sumerom nigdy nie udało się zjednoczyć na stałe Mezopotamii. Część miast sumeryjskich walczyła również z wrogami zewnętrznymi, z czego szczególnie niebezpiecznym przeciwnikiem okazał się, znajdujący w północnozachodnim Iranie, Elam. Wojny pomiędzy Elamem i Sumerem można nazwać, chociaż bardzo ogólnie, pierwszymi konfliktami iracko – irańskimi. Po raz pierwszy w historii pojawili się żołnierze zawodowi, skupieni w stałych drużynach, liczących od 600 do 700 wojowników, które były na utrzymaniu władcy. Wojownicy zapewniali sobie jednak uzbrojenie we własnym zakresie. Dodatkowo na czas wojny, władcy mobilizowali milicję miejską, która była główną siłą w czasie walk. Ciągłe walki pomiędzy poszczególnymi miastami sumerskimi oraz z coraz bardziej aktywnymi wrogami zewnętrznymi, osłabiły Sumerów na rzecz innych ludów, Semitów, którzy utworzyli główny ośrodek w Akkad. Semici najprawdopodobniej zamieszkiwali Mezopotamię już za władzy Sumerów. Ich pierwotne siedziby znajdowały się prawdopodobnie między Syrią a Mezopotamią. Ostatecznie Semici, pod wodzą akkadyckiego władcy, Sargona (2316 – 2280), dysponując nową bronią – łukiem kompozycyjnym, zdołali narzucić swoją supremację Sumerom.

Wysoka kultura sumeryjska (pomimo zaniku wiedzy o tym ludzie aż do przełomu XIX/XX w.) miała ogromny wpływ na pozostałe narody, zamieszkujące Mezopotamię. Ciągłe walki wewnętrzne i zewnętrzne, doprowadziły do rozwoju sztuki wojennej na skalę, nieznaną nigdzie dotąd. Przykładowo, pierwsza udokumentowana historycznie wojna na świecie, rozegrała się w roku 2525, pomiędzy królami miast Lugasz i Umma. Upamiętniająca zwycięstwo władcy z Lugasz, Stella, daje znaczne wyobrażenie o sztuce wojennej Sumerów. Armie poszczególnych miast, walczyły systemem falangowym, zwanym “sumeryjskim jabłkiem” (Stella pokazuje falangę głęboką na sześć szeregów i ośmiu żołnierzy w pierwszym szeregu). Żołnierze byli uzbrojeni w dzidy i nosili na głowie hełmy (najprawdopodobniej z cyny) oraz pewien rodzaj odzieży ochronnej, jak i tarcze. Odzież ochronna i hełmy są pierwszym przykładem zastosowania ochrony przed bronią ofensywną. Szczególnie skuteczną do obrony przed jedną z najstarszych broni ludzkości (istniejącą od 6000 r.) maczugą, która została niemal całkowicie wyprowadzona z użytku przez żołnierzy sumeryjskich. Armie miały też do dyspozycji rydwan, czy raczej wóz czterokołowy, zaprzęgnięty w cztery zwierzęta (dzikie osły). Początkowo rydwan niezgrabny i ciężki wóz, służył raczej do transportu niż bezpośredniej walki. Do czasów Aleksandra Wielkiego taki wóz był głównym środkiem transportu dla jednostek logistycznych. Inne ludy uczyniły z wynalazku Sumerów niezwykle skuteczną broń – rydwan wojenny. Stella pokazuje również miecz sierpowy, będący główną bronią późniejszych armii egipskich oraz wojowników kananejskich. Znany był również topór wojenny, skonstruowany w ten sposób, aby przebić zbroję z brązu. Broń ta okazała się później najbardziej niszczącym narzędziem w armiach starożytnych. Oddziały sumeryjskie miały regularną ilość wojowników i podzielone były na 6, 60, 120, a nawet 600-osobowe jednostki.

Armia Akkadu

Armia Akkadu, w przeciwieństwie do wojsk sumeryjskich, była znacznie lżej uzbrojona. Walczyła w dosyć luźnej formacji. Podstawową bronią był nowo odkryty łuk kompozycyjny, który pozwalał na skuteczną walkę z odległości. Lekkość oddziałów Akkadu pozwalała na szybkie i nagłe manewry, co dawało im przewagę nad mniej mobilnymi, ciężej uzbrojonymi Sumerami. Łucznicy akkadyjscy wprowadzali zamieszanie i wyrwy w zwartych szeregach przeciwników, dzięki czemu pozostałe oddziały, uzbrojone w dzidy, topory i sztylety, miały możliwość rozbicia szeregów osłabionego wroga. Sargon wprowadził po raz pierwszy w historii stałą armię zawodową, co miało ogromne znaczenie w czasie wielu podbojów, które rozszerzyły terytorialnie państwo do Morza Śródziemnego na zachodzie i Elamu na wschodzie. Stałe wojsko twórcy potęgi Akkadu, składało się głównie z chłopów, rekrutujących się z okolic Akkadu. W całym imperium stacjonowała również milicja. Następcy Sargona, dokonali głębszego podziału armii na jednostki łuczników i pozostałe oddziały walczące poszczególnymi rodzajami broni.

Problemy ekonomiczne osłabiły nowe państwo sumero – akkadzkie, które musiało zmierzyć się z nacierającymi na bogate miasta mezopotamskie, hordami nomadów. Państwo akkadzkie musiało również walczyć z Elamitami i ciągłymi powstaniami w sumeryjskich miastach. W roku 2003 ostatni władca został wzięty do niewoli, a Mezopotamia została podbita przez ludy koczownicze.