I Bezpośrednią przyczyną wybuch powstania była wieść o planach wysłania armii Królestwa Polskiego do Belgii, w celu tłumienia tam rozruchów rewolucyjnych. Było to sprzeczne z konstytucją, która pozwalała na użycie wojska tylko w celach obrony granic Królestwa. Mogła być to prowokacja Mikołaja I, który w przeciwieństwie do swojego brata, cara Aleksandra (wprowadził on autonomię i konstytucję w Królestwie), niechętnie patrzył na autonomię Polaków i dążył do jej ograniczenia lub zlikwidowania. W rzeczywistości ewentualna interwencja, nie miała większych szans realizacji, gdyż król pruski nie zgodził się na ewentualny przemarsz korpusu rosyjskiego przez terytorium swojego państwa. Przeciwna interwencji zbrojnej była również Austria oraz Wielka Brytania - inni ważni członkowie Świętego Przymierza, które miało gwarantować stabilizację w ponapoleońskiej Europie. Być może Rosja, chciała blefem zastraszyć rewolucjonistów w Belgii lub sprowokować bunt w autonomicznym Królestwie Polskim, co ostatecznie się stało.

II Wieść o częściowej mobilizacji armii polskiej, zbiegła się w czasie z informacją o dekonspiracji sprzysiężenia, pierwszymi aresztowaniami oraz rozkazie carskim karania śmiercią konspiratorów bez prawa odwołania się do władz w Petersburgu. Spiskowcy znaleźli się w sytuacji bez wyjścia i podjęli decyzję o natychmiastowym działaniu.

Łamanie konstytucji przez cara i zwalczanie legalnej opozycji.

III Car Aleksander - jako eksperyment- wprowadził na terenie Królestwa liberalną konstytucję (rok 1815). Dawała ona przykładowo prawo głosu w wyborach 100 tysiącom mieszkańców (na 4,2 miliona ludności). We Francji konstytucja dawała prawo wyborcze 80 tysiącom ludzi na 30-milionową populację. Jeszcze za czasów Aleksandra istniała silna grupa we władzach rosyjskich niechętna nadawaniu ziemiom polskim szerszych praw, a po przejęciu władzy przez Mikołaja I niechęć ta wzrosła i znalazła wparcie wśród nowego cara, który będąc władcą absolutnym na terenie obszernej Rosji, był skrępowany prawnie przez przepisy konstytucji na niewielkim obszarze dawnych ziem polskich.

IV W tej sytuacji, praktyka polityczna okazała się zgoła inna, niż teoretyczne założenia konstytucji. Przedstawiciele carscy ograniczali swobody obywatelskie, rozbudowana została dobrze działająca sieć szpiegowską, która miała inwigilować zarówno polskie władze, jak i niższe warstwy społeczeństwa, pojawiła się cenzura, starano się ingerować w obrady sejmu (m.in. poprzez wprowadzenie zakazu jawności obrad sejmowych). Rządy w Królestwie Rosjanie oparli na arystokracji polskiej, która miała być wspierana (i kontrolowana) przez urzędników carskich. Jednym z nich był Mikołaj Nowosilcow, wróg wszelkiej myśli niepodległościowej i przeciwnik autonomii, który stał się doradcą namiestnika Królestwa, generała Józefa Zajączka. Generał był posłusznym wykonawcą woli Nowosilcowa. Ponadto dowództwo armii polskiej znalazło się w ręku brata carskiego, księcia Konstantego.

V Poniżanie godności i naruszanie honoru żołnierzy i oficerów armii polskiej, przez jej głównodowodzącego księcia Konstantego, który z jednej strony dbał o armię (jej wyszkolenie i uzbrojenie), a z drugiej okazał się sadystą, który publicznie fizycznie i psychicznie atakował oficerów, doprowadzając niektórych do samobójstw (ostatecznie, pod naciskiem dowódców polskich zniósł w armii kary cielesne).

VI 5. Taka atmosfera sprzyjała powstawaniu i rozwijaniu tajnych organizacji (np. Towarzystwo Filomatów czy Wolnomularstwo Narodowe - późniejsze Towarzystwo Patriotyczne).

VII Rozwój świadomości narodowej i nastrojów patriotycznych.